Mở rộng thị trường tiêu thụ sản phẩm quýt sạch Quang Thuận tại Bắc Kạn.

Sản phẩm nông, lâm sản Bắc Kạn được sản xuất và tiêu thụ theo chuỗi giá trị gia tăng là yếu tố quyết định đến phát triển nông, lâm nghiệp theo hướng sản xuất hàng hóa, tạo ra sản phẩm có tính cạnh tranh cao. Sự liên kết của doanh nghiệp, hợp tác xã đối với nông dân là cách thức để tiêu thụ sản phẩm, đồng thời hướng đến vùng thị trường, vùng nguyên liệu tốt, có những sản phẩm nông nghiệp chất lượng cao, nổi bật trong đó là sản phẩm quýt Quang Thuận tỉnh Bắc Kạn.

Triển khai thực hiện Nghị quyết số 04/2016 của Đảng bộ tỉnh về phát triển nông nghiệp theo hướng sản xuất hàng hóa, tạo ra sản phẩm có thương hiệu, sức cạnh tranh trên thị trường giai đoạn 2016-2020, hàng loạt các chính sách hỗ trợ cụ thể được tỉnh Bắc Kạn ban hành tạo động lực cho phát triển kinh tế, sản xuất hàng hóa đi vào chiều sâu.

Hiện nay, Bắc Kạn đã có hàng trăm sản phẩm nông sản có chất lượng cao, được ưa chuộng trên thị trường, sản lượng tiêu thụ lớn và ổn định, thể hiện được sự thích nghi với xu thế phát triển trong quá trình hội nhập, góp phần nâng cao tính bền vững và hiệu quả sản xuất.

Những sản phẩm tiêu biểu đã được khẳng định thương hiệu, đủ sức cạnh tranh trên thị trường như quýt Quang Thuận, tinh bột nghệ Bắc Kạn, Miến dong Nhất Thiện, Miến dong Côn Minh, gạo Bao Thai Chợ Đồn, Khẩu Nua Lếch Ngân Sơn, Hồng không hạt Ba Bể, chè Shan Tuyết Bằng Phúc, gỗ Trường Thành. Ngoài ra, hàng trăm sản phẩm khác mới có mặt trên thị trường, khẳng định được chất lượng, sản xuất theo chuỗi với đầy đủ nguồn gốc, nhãn mác theo đúng quy định.

Tính ổn định, phát triển bền vững được tỉnh coi trọng, hầu hết các sản phẩm đều có vùng nguyên liệu ổn định. Với chủ trương liên kết, các chủ cơ sở, hợp tác xã chế biến đã hỗ trợ nông dân trồng nguyên liệu, sau đó bảo tiêu sản phẩm thô đã tạo hàng nghìn việc làm cho nông dân từ trồng nguyên liệu, sơ chế, hoặc tham gia lao động tại các cơ sở sản xuất, chế biến hàng nông sản.

Đối với cơ sở, hợp tác xã đã phát huy vai trò tiêu thụ, khẳng định sản phẩm đặc trưng, từ đó nỗ lực vượt khó khăn xây dựng duy trì vùng nguyên liệu, đặt hàng nông dân sản xuất, nâng cao được chuỗi giá trị gia tăng hàng nông sản.

Rõ nét nhất trong chuỗi giá trị hàng nông sản là sản phẩm tinh bột nghệ Bắc Kạn của Công ty Nông sản Bắc Kạn. Đây là doanh nghiệp liên kết chặt chẽ với nông dân 4 huyện là Ba Bể, Pác Nặm, Bạch Thông, Chợ Mới để trồng, chế biến tinh bột nghệ. Hiện nay, các sản phẩm chế biến từ nghệ của Công ty đã được tôn vinh là sản phẩm nông nghiệp tiêu biểu toàn quốc và xuất khẩu đi nhiều nước trên thế giới.

Để đảm bảo nguồn nguyên liệu sản xuất miến, hằng năm cơ sở Nhất Thiện ký hợp đồng bao tiêu hàng trăm ha dong riềng. Từ đó, chế biến ra tinh bột phục vụ sản xuất miến quanh năm. Hiện nay, cơ sở Nhất Thiện mỗi năm sản xuất trên 400 tấn miến thương phẩm, tạo việc làm ổn định cho 20 đến 30 lao động địa phương. Thị trường tiêu thụ ổn định của miến Nhất Thiện đã vươn rộng toàn miền Bắc với giá luôn giữ ở mức cao.

Ngoài ra, các loại sản phẩm như gạo Bao Thai Chợ Đồn, Khẩu Nua Lếch Ngân Sơn, rượu Bằng Phúc, chè Shan tuyết Bằng Phúc và đặc biệt là quýt Quang Thuận của huyện Bạch Thông tỉnh Bắc Kạn có vùng nguyên liệu ổn định, tạo việc làm thường xuyên cho người dân.

Từ đầu năm 2018 đến nay, huyện Bạch Thông đã trồng mới được 78,2ha cây ăn quả các loại. Trong đó trồng 40ha cây mơ tại xã Mỹ Thanh, Nguyên Phúc, Đôn Phong và Hà Vị; 19,8 ha cây cam tại các xã Quang Thuận, Dương Phong, Đôn Phong; 0,45 ha bưởi da xanh tại xã Cẩm Giàng; 9 ha cây chuối tây tại xã Mỹ Thanh, Đôn Phong, Vi Hương; 5 ha ổi tại xã Quang Thuận, Quân Bình, Cẩm Giàng và 4 ha cây mận sớm tại xã Mỹ Thanh.

Qua đánh giá các loại cây hiện đều sinh trưởng, phát triển tốt, phù hợp với đặc điểm, khí hậu vùng. Trong số diện tích trồng mới trên một số giống cây như mơ, mận sớm, cam được thực hiện từ nguồn vốn của Nhà nước, số còn lại là người dân tự bỏ vốn trồng.

Huyện đã phối hợp với Sở Khoa học và Công nghệ tiến hành cải tạo thâm canh được 30/70 ha cây cam, quýt theo hướng VietGap tại 2 xã Quang Thuận và Dương Phong, đồng thời tổ chức tập huấn được 8 lớp cho 400 lượt người tham gia. Tính tới thời điểm hiện tại Bạch Thông là địa phương có diện tích trồng quýt lớn nhất tỉnh với khoảng 1.400 ha, sản lượng hàng năm đạt gần 10.000 tấn quả.

Quýt Bạch Thông có vỏ vàng, hạt nhỏ, hay còn gọi là quýt ta luôn có mùi thơm đặc trưng, giống quýt ta thuần hiện chỉ còn ở những vườn quýt 20-30 năm tuổi trồng từ năm 1995 – 2000 bằng hình thức gieo hạt hoặc chiết cành, từ giữa tháng 12 trở đi quả quýt chuyển vàng, ngọt và dễ ăn hơn.

Tiêu thụ sản phẩm quýt đang khá khó khăn bởi 3 năm trở lại đây giá quýt không thể vượt ngưỡng 10.000 đồng/kg, nếu có tăng chỉ vào dịp cuối năm khi mà lượng quả trên cây đã vãn. Nếu như trước đây lúc cao điểm giá bán buôn có thể lên tới 13.000 đồng/kg nhưng vụ năm nay giá bán trung bình khoảng 6.000 – 8.000 đồng/kg, quả loại 1 đẹp nhất cũng chỉ được 10.000 đồng/kg. Với sản lượng cam, quýt toàn tỉnh Bắc Kạn năm 2018 đạt 16.800 tấn thì vấn đề tiêu thụ khối lượng nông sản này trở nên khó khăn.

Vấn đề đầu ra khó phần nhiều còn do tác động thị trường, vì hiện tại lượng quả có múi trên thị trường quá lớn, giá cả các tỉnh không chênh lệch nhiều so với quýt Bắc Kạn dẫn đến tình trạng bão hòa, đó cũng là nguyên do giá quýt Bạch Thông khó tăng.

Thời điểm này, bà con vùng quýt Bạch Thông đã thu hoạch được khoảng 60% diện tích, nhưng giá quýt vẫn không nhỉnh nhiều so với đầu vụ. Nhìn chung giá cả thiếu ổn định do phải lệ thuộc vào thương lái.

Theo đánh giá, sản lượng quýt năm 2018 có thể thấp hơn năm 2017, những xã trọng điểm như Quang Thuận đạt khoảng 4.500 tấn, Dương Phong hơn 4.000 tấn, Đôn Phong hơn 1.000 tấn. Nguyên nhân sản lượng quýt giảm là do ảnh hưởng từ thời tiết, một số cây già cỗi, sâu bệnh chết, việc áp dụng khoa học kỹ thuật của một số hộ dân chưa triệt để.

Tại xã Dương Phong, vụ quýt năm 2018, sản lượng đạt thấp, toàn xã chỉ ước đạt hơn 4.000 tấn, giảm gần 1.000 tấn so với năm 2017. Tuy nhiên vì đây là cây trồng mũi nhọn, quyết định đến yếu tố thu nhập, nâng cao đời sống nhân dân vì thế bà con không nên hái quýt khi còn xanh, đồng thời cần áp dụng khoa học kỹ thuật vào chăm sóc nhằm đảm bảo hiệu quả cao cả về cả năng suất, sản lượng.

Mặc dù sản phẩm quýt đã có bảo hộ chỉ dẫn địa lý nhưng trên thực tế hình thức tiêu thụ của bà con vẫn chủ yếu bán tự do cho các thương lái với các đầu mối quen thuộc tại các tỉnh miền Bắc như Bắc Giang, Bắc Ninh, Cao Bằng, Lạng Sơn, Thái Nguyên.

Dù vậy theo đánh giá cây cam quýt vẫn chiếm vai trò chủ đạo trong cơ cấu kinh tế tại các xã Quang Thuận, Dương Phong và Đôn Phong, bình quân mỗi năm giá trị thu về từ quýt cam lên đến cả trăm tỷ đồng, giải quyết việc làm và nâng cao thu nhập cho hàng nghìn hộ dân, góp phần hiệu quả vào mục tiêu xóa đói, giảm nghèo, xây dựng nông thôn mới của địa phương.

Mở rộng tiêu thụ nông sản cho người dân vùng quýt bằng yếu tố chất lượng.

Sau nhiều năm canh tác, chất lượng những vườn quýt bản địa một phần đã già cỗi, nhiều cây bị bệnh thối rễ và chết, năng suất thấp. Để duy trì và nâng cao chất lượng cây ăn quả, những năm qua huyện Bạch Thông đã phối hợp với các cơ quan liên quan triển khai các chương trình thâm canh, cải tạo, nhân giống cây quýt bằng việc lấy mắt quýt ta ghép với gốc bưởi để tạo ra những lứa cây giống có chất lượng tốt, thời gian sinh trưởng ngắn, dễ chăm sóc.

Đưa vào các mô hình trồng cây ăn quả theo hướng VietGAP, khuyến khích trồng mới thay thế các lứa cây cằn cỗi, kém năng suất bằng các loại giống mới như cam Đường canh, cam Vinh, cam Xã đoài. Đây là các loại giống có nhiều ưu điểm như thu hoạch nhanh, năng suất khá, giá thành cao khoảng 15.000-20.000 đồng/kg. Hiện nay, diện tích các loại giống cam mới tại xã Quang Thuận lên đến 50 ha.

Huyện đẩy mạnh các hình thức tuyên truyền, quảng bá, giới thiệu nông sản, khuyến khích, hướng dẫn thành lập các hợp tác xã. Trên địa bàn hiện có 2 hợp tác xã là hợp tác xã Đại Hà (xã Quang Thuận) và hợp tác xã Thương mại và Dịch vụ nông nghiệp Dương Phong đều được kỳ vọng là những đầu mối đắc lực có thể kết nối, mở rộng tiêu thụ nông sản cho người dân vùng quýt.

Nhờ tăng cường mở các lớp tập huấn ứng dụng khoa học kỹ thuật trong sản xuất, chuyển giao kỹ thuật thâm canh trên cây cam quýt của huyện nên kết quả từ năm 2016 – 2018 trên địa bàn đã thực hiện được 20 ha kỹ thuật thâm canh theo hướng VietGAP tại 2 xã Quang Thuận và Dương Phong, năm 2018 mở được 4 lớp tập huấn về kỹ thuật cắt tỉa, thâm canh cây cam quýt cho 400 lượt hộ nông dân.

Để tiếp tục phát huy thế mạnh từ cây cam quýt, tìm chỗ đứng trên thị trường, ngoài việc đẩy mạnh quảng bá hình ảnh sản phẩm, kết nối liên kết, điều quan trọng nữa là chính người trồng phải chú trọng đến khâu sản xuất, tạo được lòng tin về chất lượng, có như vậy sản phẩm cam quýt mới có thể cạnh tranh, đứng vững trên thị trường.

Ngoài ra, Bắc Kạn đã quan tâm hỗ trợ giống, vật tư, kỹ thuật và chỉ đạo các địa phương mở rộng diện tích canh tác theo hướng sản xuất hàng hóa tập trung để bảo tồn và phát triển thương hiệu quýt. Trong thời gian tới, tỉnh Bắc Kạn tiếp tục duy trì và phát triển ổn định diện tích quýt hiện có, trong đó tập trung đầu tư thâm canh, tăng năng suất diện tích 1.500 ha tại các huyện Bạch Thông, Chợ Đồn, Ba Bể.

Phát triển vùng trồng quýt theo hướng đầu tư quy trình công nghệ chăm sóc, cải tạo thay thế dần những vườn cây ăn quả đã già cỗi, năng suất thấp, nhiễm sâu bệnh bằng các giống tốt, sạch sâu bệnh; phát triển theo hướng đầu tư quy trình công nghệ chăm sóc, cải tạo cam, quýt theo tiêu chuẩn VietGAP; đẩy mạnh chế biến, bảo quản, giảm tổn thất sau thu hoạch bằng các hoạt động hỗ trợ công nghệ và thiết bị chế biến bảo quản cho nông dân.

Sự liên kết của doanh nghiệp, hợp tác xã đối với nông dân là cách thức để tiêu thụ sản phẩm, điển hình là Hợp tác xã tinh dầu – Fresh Oil ở thôn Pá Yếu, xã Hà Vị (Bạch Thông) có lĩnh vực hoạt động chủ yếu là trồng và chế biến tinh dầu, trồng cây dược liệu, hương liệu, cây gia vị, cây hương liệu lâu năm như hồi, quế, gừng, sả, quýt, bạc hà vừa qua đã chính thức chiết xuất chưng cất thành công tinh dầu quýt từ quả quýt Bắc Kạn. Như vậy, việc chiết tinh dầu quýt sẽ góp phần mở thêm hướng tiêu thụ cho loại quả này.

Từ thực tế với sản lượng vài chục nghìn tấn mỗi năm nhưng chưa có cơ sở hay nhà đầu tư nào chế biến quả quýt, dẫn đến hàng năm việc tiêu thụ quýt của bà con luôn bị ép giá, người dân có sản phẩm nhưng phụ thuộc hoàn toàn vào tư thương, hơn nữa tư thương cũng chỉ mua quýt đẹp, quả to, còn quýt bé không bán được hoặc bán với giá rẻ, hợp tác xã tinh dầu – Fresh Oil đã nghiên cứu thị trường, vùng nguyên liệu trước khi thành lập.

Tinh dầu quýt có nhiều tác dụng, được dùng làm dược liệu, bánh kẹo, sản phẩm chăm sóc da, xà phòng, kem dưỡng, tạo hương công nghiệp hoặc dược phẩm. Trong ngành dịch vụ làm đẹp, quýt vốn được ưa chuộng bởi mùi hương dịu nhẹ nhàng và đặc biệt bởi hoạt tính của nó.

Hiện nay, hợp tác xã đang thu mua quả quýt bi (là quýt nhỏ, khó bán ra thị trường). Với công nghệ chiết xuất hiện đại, hợp tác xã đang tập trung thu mua và chế biến tinh dầu quýt từ những quả quýt chín đại trà không kịp bán, quýt do thiên tai hay sương muối làm rụng, quýt nhỏ không bán được. Điều này sẽ giúp quýt tăng sản lượng tiêu thụ.

Ngoài việc tham gia của các hợp tác xã trong việc tập trung thu mua và chế biến tinh dầu quýt thì tăng cường xúc tiến thương mại là giải pháp mà tỉnh Bắc Kạn đang triển khai nhằm giải quyết vấn đề tiêu thụ nông sản.

Diện tích cam, quýt của tỉnh hiện nay là 2.832ha, trồng vượt quá quy hoạch của tỉnh đến năm 2020. Trong khi thị trường tiêu thụ nhỏ lẻ, chủ yếu là tiêu thụ nội tỉnh và bán cho tư thương, chưa có đơn hàng lớn với các doanh nghiệp hay hệ thống thương mại.

Mục đích của kế hoạch nhằm tạo liên kết chuỗi từ sản xuất đến tiêu thụ các sản phẩm hàng hóa giữa thành phố Hà Nội và tỉnh Bắc Kạn; tạo cơ hội cho các đơn vị, doanh nghiệp đầu mối, kinh doanh nông sản, cam, quýt Bắc Kạn gặp gỡ, giao lưu, kết nối tìm kiếm đối tác, ký kết giao thương, tiêu thụ sản phẩm. Đồng thời quảng bá, tuyên truyền, phát triển sản phẩm cam, quýt và các đặc sản Bắc Kạn, tạo lập mạng lưới các điểm bán hàng đặc sản thế mạnh của tỉnh Bắc Kạn tại thành phố Hà Nội; thúc đẩy tiêu thụ các sản phẩm nông sản của Bắc Kạn nói chung và cam, quýt Bắc Kạn nói riêng tại thị trường nội địa.

Theo kế hoạch, có khoảng hơn 30 doanh nghiệp, hợp tác xã, tổ hợp tác, cơ sở sản xuất kinh doanh nông, lâm sản tham gia giới thiệu, bán các sản phẩm như cam, quýt, tinh bột nghệ, măng khô, miến dong, gạo nếp Khẩu nua lếch, bí xanh thơm, rượu men lá, mật ong, chè. Đây đều là những đặc sản thế mạnh của các địa phương trong tỉnh, trong đó có cả những sản phẩm đã được xếp hạng OCOP cấp tỉnh lần thứ nhất năm 2018.