Giải quyết vấn đề hạn hán cho cánh đồng ở thị trấn Đồng Tâm, tỉnh Bắc Kạn.

Tổ dân phố số 4 thị trấn Đồng Tâm, huyện Chợ Mới, tỉnh Bắc Kạn mùa màng bội thu nhờ công trình nghiên cứu của tập thể Viện Bơm và thiết bị thủy lợi.

Nan giải lấy nước

Từ lâu, người dân tại xã Nậm Pó nay là tổ dân phố số 4 thị trấn Đồng Tâm, huyện Chợ Mới, tỉnh Bắc Kạn vẫn phải phó mặc vào “ông trời” để tính kế sinh nhai. Theo lời kể của những bậc cao niên, năm nào, mưa thuận gió hòa thì năm ấy được mùa. Những năm “nước trời” về ít thì ruộng đồng nứt nẻ, hạn hán khiến người dân không canh tác được.

Ống hút dài 19m để hút nước dưới sông Cầu với chiều cao địa hình 12m.

Dù khu vực ruộng nương của bà con được bao bọc bởi con sông Cầu nhưng để đưa được nước lên nương là một điều vô cùng nan giải. Bà Hà người dân tại tổ dân phố số 4 cho biết: “trước đây người Nùng nơi đây sử dụng guồng nước làm bằng tre nứa như bao thôn bản vùng cao khác nhưng mỗi khi mùa lũ, con sông Cầu trở nên trái nết phá hết guồng nước và lượng nước đưa lên cũng ít chỉ đủ cho 2-3 nhà sử dụng”.

Trước thực trạng đó, cách đây khoảng 6 năm, người dân tổ dân phố số 4 đã kiến nghị lên đảng ủy, chính quyền địa phương để xin xây dựng trạm bơm để phục vụ tưới tiêu, sản xuất nông nghiệp và đã được đầu tư một máy bơm dầu.

Tuy nhiên, do địa hình nơi đây quá phức tạp, máy bơm phải đặt ở trên cao để tránh lũ, đường ống phải dài, độ dốc lớn để lấy nước sâu từ dưới sông Cầu vào mùa cạn và phải đẩy nước lên cao cùng đường ống dài nên máy bơm dầu chỉ đáp ứng được cho những nương thấp còn nương cao thì đành “bó tay”.

Ông Lục Văn Huy, tổ trưởng tổ dân phố số 4 cho biết: “Để lấy nước cho nương cao bà con phải đầu tư thêm bơm chạy máy nổ để bơm nối, chi phí vận hành cao lắm khoảng 1 triệu đồng/1000m2 ruộng/1 lần bơm nên bà con không kham nổi phải bỏ nương đi tìm kế sinh nhai khác”.

Ông Lục Văn Huy tổ trưởng tổ dân phố số 4, huyện Chợ Mới, tỉnh Bắc Kạn đóng điện vận hành máy bơm ly tâm hút sâu tại trạm bơm Nậm Pó.

Vào khoảng giữa năm 2020, ông Huy lại tiếp tục làm đơn lên cấp chính quyền để xin tìm một loại máy bơm khác phù hợp hơn. Chỉ 4 tháng sau, bài toán giải hạn cho tổ dân phố số 4, thị trấn Đồng Tâm, huyện Chợ Mới, tỉnh Bắc Kạn đã được gửi đến Viện Bơm và thiết bị thủy lợi thuộc Viện khoa học thủy lợi Việt Nam.

Ngay lập tức, Viện Bơm và thiết bị thủy lợi đã cử đoàn chuyên gia đầu ngành, dẫn đầu bởi Tiến sĩ Trần Văn Công về khảo sát địa hình, phối hợp cùng bà con, chính quyền địa phương, nghiên cứu để tìm giải pháp chống hạn. Giải pháp được tập thể nhà khoa học Viện Bơm và thiết bị thủy lợi đưa ra là sử dụng loại bơm ly tâm hút sâu, sản phẩm nghiên cứu của Viện Bơm và thiết bị thủy lợi làm trái tim của trạm bơm Nậm Pó.

Ông Lục Văn Huy phấn khởi khi gặp lại người bạn cũ Tiến sĩ Trần Văn Công tác giả của máy bơm ly tâm hút sâu, sản phẩm nghiên cứu của Viện Bơm và thiết bị thủy lợi.

Theo Tiến sĩ Công, loại bơm ly tâm thông thường với cột hút chân không thấp chỉ cho phép lắp đặt ở chiều cao hút địa hình thấp dưới 5 m. Trong thực tế, mực nước sông suối giữa mùa mưa và mùa cạn dao động khá lớn, độ chênh lệch mực nước từ 5-7m, có những nơi là 10-15 m.

Do đó, việc sử dụng bơm ly tâm có cột hút thấp sẽ bị ngập lũ vào mùa mưa bão. Nếu lắp đặt bơm ở vị trí cao hơn 5m thì bơm sẽ bị treo không hút được nước khi nước sông hạ thấp vào mùa cạn. Thực tế sản xuất yêu cầu nghiên cứu chế tạo ra loại máy bơm ly tâm có cột hút chân không lớn hơn đạt 8 m, sẽ cho phép lắp bơm ở chiều cao hút lớn hơn 7m, máy bơm sẽ hút được nước vào mùa khô để chống hạn, hạn chế ngập lũ máy bơm vào mùa mưa bão.

Giữ bơm hơn giữ vàng

Kể về những ngày đầu lắp đặt, Tiến sĩ Công bồi hồi nhớ lại: “Ngày ấy về khảo sát, lắp đặt người dân nghi ngờ lắm không biết chạy nổi không hay như trạm bơm cũ. Xong nhiều nhà cũng không ưng vì sợ phải đóng nhiều tiền”.

Tiến sĩ Công kiểm tra, hướng dẫn bảo trì vận hành máy đạt hiệu quả cao và sử dụng lâu bền.

Thế nhưng, khi chạy máy mọi nghi ngại của bà con đều được hóa giải, Tiến sĩ Công kể: “lúc ấy, mồi nước lần một không được, mọi người chứng kiến đều lo lắng, toát mồ hôi hột, nhưng đến khi mồi lần hai, máy chạy tất cả mọi người đều vỡ òa trong sung sướng khi chứng kiến dòng nước được hút từ sông Cầu lên tưới cho ruộng nương kể cả nơi cao nhất”.

Tiến sĩ Công cho biết, trạm bơm Nậm Pó tại huyện Chợ Mới tỉnh Bắc Kạn là một trong nhiều trạm bơm sử dụng bơm ly tâm hút sâu được Viện Bơm và Thiết bị Thủy lợi triển khai lắp đặt. Trạm bơm có công suất 18,5kw, ống hút dài 19m, ống xả dài 150m, tổng chiều cao địa hình đạt 12m.

Bà con tổ dân phố số 4 thay phiên nhau vớt củi rác để đảm bảo không gây ách tắc cửa cống hút nước.

Nhìn lại 1 năm sau khi đưa vào vận hành, công cuộc lấy nước phục vụ sản xuất nông nghiệp của bà con nơi đây nhàn hạ hơn rõ rệt. Mùa màng bội thu, bà con cũng quay trở lại làm nương không để ruộng bỏ hoang.

Ông Huy cho biết: “Trước dùng nước trời, bà con cấy hái rất vất vả và bỏ ruộng nhiều từ khi có máy bơm việc cấy hái thuận tiện năng suất đạt cao hơn nhiều. Một năm bây giờ đạt năng suất 2 vụ lúa và 1 vụ màu, sắp tới sẽ trồng thêm cả cà chua và khoai tây hơn rất nhiều so với trước đây chỉ có một vụ”.

Nạo vét cửa cống hút nước.

Ngoài ra, cũng theo ông Huy, việc vận hành máy bơm hút sâu chi phí cũng rẻ hơn nhiều khi chỉ mất khoảng 88.000 VNĐ/1000m2. Trước khi chưa có máy bơm hút sâu, bà con phải dùng bơm chạy máy nổ, mỗi lần bơm phải chờ cả buổi trong khi bây giờ mỗi nhà chỉ cần bơm khoảng 10 phút là đủ nước.

Qua thực tiễn có thể thấy, hệ thống bơm ly tâm hút sâu đã đem lại hiệu quả khả quan giúp bà con vùng cao tích nước an nhàn hơn vừa tiết kiệm tiền của. Tác giả Trần Văn Công cùng tập thể nhà khoa học thuộc Viện Bơm và thiết bị Thủy lợi cho biết sẽ tiếp tục nghiên cứu nâng cấp để cho ra đời những phiên bản cải tiến từ kinh nghiệm thực tiễn rút ra. Hy vọng trong thời gian tới sẽ có nhiều trạm bơm sử dụng bơm ly tâm hút sâu để giúp bà con nông dân chống hạn cho ruộng đồng.