Gạo thơm Sct Trăng – Khai mở cánh cửa cho hoạt động xuất khẩu gạo cao cấp của Việt Nam trong thời gian tới.

Từ lâu, Sóc Trăng đã được coi là “cái nôi” trồng lúa thơm của Đồng bằng sông Cửu Long. Hiện nay, Sóc Trăng đang có các loại gạo thơm, chủ yếu là giống gạo thơm ST như ST3, ST5, ST10, 15 và 19, được bày bán trong các gian hàng.

Nhờ chất lượng, tại hội nghị quốc tế lần thứ 9 về thương mại gạo tổ chức tại Trung Quốc, gạo ST24 của Việt Nam đạt vị trí thứ 3 trong danh sách “Gạo ngon nhất thế giới năm 2017”. Trước đó, tại hội thi “Gạo ngon lúa thơm” trong lễ hội Oóc Om Bóc – Đua ghe Ngo lần thứ III khu vực ĐBSCL tổ chức tại TP Sóc Trăng ngày 3/11/2017, gạo ST24 đạt giải Nhất. Với những kết quả này, Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn đã lấy giá trị hạt gạo xuất khẩu từ các giống lúa của Sóc Trăng làm mục tiêu “nâng cấp giá trị hạt gạo Việt”. Điều này cho thấy tiềm năng và lợi thế cạnh tranh của các giống lúa thơm Sóc Trăng là rất lớn nếu được đầu tư đúng mức.

Nói đến Sóc Trăng, bên cạnh các sản phẩm đặc sản như bánh Pía, lạp xưởng, bánh phồng tôm, củ cải muối, còn phải kể đến gạo thơm Sóc Trăng là một đặc sản khá nổi tiếng trên thị trường.

Các giống lúa thơm sản xuất ở Sóc Trăng và nhiều tỉnh miền Tây đã được các nhà khoa học chọn lọc từ giống lúa VD20. Từ kết quả này, các nhà khoa học Sóc Trăng đã dày công nghiên cứu, lai tạo ra những dòng lúa thơm ST1, ST3, ST5, ST10 và ST3 đỏ. Với ưu thế vượt trội về năng suất và chất lượng, năm 2003 giống lúa thơm ST5 đã được Bộ Nông nghiệp & Phát triển nông thôn công nhận là giống lúa Quốc gia.

Nông dân Sóc Trăng trồng lúa thơm ngày càng nhiều. Nhiều xã chuyên sản xuất lúa thơm như Trường Khánh, huyện Long Phú; Phú Tâm, huyện Châu Thành; các xã Viên Bình, Đại Tâm, huyện Mỹ Xuyên và các xã Vĩnh Quới, Vĩnh Biên, huyện Ngã Năm. Diện tích trồng lúa đặc sản huyện Ngã Năm đạt gần 20.000 ha, tương đương 50.000 tấn gạo mỗi năm.

Mặc dù chưa có thương hiệu, nhưng các doanh nghiệp từ Sóc Trăng đến TP. Hồ Chí Minh, Nha Trang, Hải Phòng, Hà Nội đều biết nguồn gốc và rất thích mua gạo thơm Sóc Trăng. Từ năm 2000 đến nay, việc giới thiệu các sản phẩm gạo thơm Sóc Trăng ST1, ST3, ST5 đã vươn xa ra thị trường ngoài khu vực Đồng bằng sông Cửu Long.

Các dòng gạo thơm ST của Sóc Trăng đang được thị trường trong và ngoài nước ưa chuộng.

Hiện nay, Sóc Trăng đang có các loại gạo thơm, chủ yếu là giống gạo thơm ST như ST3, ST5, ST10, 15 và 19, được bày bán trong các gian hàng.

Cảm kích với chất lượng, tại hội nghị quốc tế lần thứ 9 về thương mại gạo tổ chức tại Trung Quốc, gạo ST24 của Việt Nam đạt vị trí thứ 3 trong danh sách “Gạo ngon nhất thế giới năm 2017”. Trước đó, tại hội thi “Gạo ngon lúa thơm” trong lễ hội Oóc Om Bóc – Đua ghe Ngo lần thứ III khu vực ĐBSCL tổ chức tại TP Sóc Trăng ngày 3/11/2017, gạo ST24 đã giành giải Nhất. Những thành công này cũng đã khiến Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn quyết định lồng ghép giá trị xuất khẩu gạo từ giống lúa của Sóc Trăng vào định hướng nâng cấp giá trị hạt gạo Việt.

Điều này cho thấy tiềm năng và lợi thế cạnh tranh của giống lúa thơm ST là rất lớn nếu được đầu tư đúng mức.

Gạo thơm Sóc Trăng rộng cửa xuất khẩu.

Kể từ khi gạo ST24 được vinh danh cùng với gạo Thái Lan và gạo Campuchia trong “Top 3 Gạo ngon nhất thế giới” tại hội nghị quốc tế lần thứ 9 về Thương mại Gạo tổ chức tại Ma Cao, Trung Quốc, giống lúa này đã thu hút sự chú ý của nông dân và doanh nghiệp, dẫn đến việc mở rộng diện tích canh tác và giá lúa ST24 cũng tăng cao. Gạo ST24 có năng suất tương đối cao, đạt tiêu chuẩn hạt dài, trắng trong, cơm dẻo vừa với mùi thơm lá dứa, phù hợp với phân khúc thị trường cao cấp, rất phù hợp để xuất khẩu. Đến nay, cơn sốt ST24 vẫn chưa có dấu hiệu dừng lại.

Các kỹ sư thăm đồng lúa Sóc Trăng.

Tính đến cuối tháng 7/2018, toàn tỉnh Sóc Trăng đã xuống giống được 348.650 ha lúa, trong đó có 177.459 ha lúa đặc sản, chiếm 51% diện tích gieo trồng. Có 17.248 ha lúa Hè Thu bị nhiễm dịch bệnh. Đã thu hoạch 205.439 ha, sản lượng đạt trên 1,3 triệu tấn. Tình hình tiêu thụ lúa ổn định so với tháng trước, lúa thường có giá từ 5.300 – 5.650 đồng/kg, lúa thơm nhẹ có giá từ 5.700 – 6.300 đồng/kg, lúa đặc sản 7.500 – 8.000 đồng/kg.

Từ đầu năm đến nay, các doanh nghiệp trong nước đã bắt đầu chào gạo ST24 xuất khẩu; theo đó, thị trường Trung Quốc rất yêu thích loại gạo này. Qua 2 vụ Đông xuân, khách hàng đã đánh giá rất cao, đã đến đặt hàng với giá 800 USD/tấn. Chính vì vậy, ngay từ vụ Hè Thu này, nông dân ĐBSCL đã phát triển sản xuất ST24 với quy mô lớn nhằm đáp ứng thị trường xuất khẩu.

Giá gạo xuất khẩu của Việt Nam cũng liên tục tăng trưởng, đặc biệt, gạo của Việt Nam có mức giá cao hơn so với Thái Lan, Ấn Độ, Pakistan từ 50-100 USD/tấn. Nguyên nhân là do nhu cầu gạo thế giới tăng. Bên cạnh đó, việc tái cơ cấu sản xuất lúa và xuất khẩu gạo theo hướng giảm gạo phẩm cấp thấp và trung bình, đồng thời tăng cường gạo chất lượng cao, đặc biệt là gạo đặc sản đã góp phần quan trọng nâng cao xuất khẩu gạo của Việt Nam.

Tính đến cuối tháng 7/2018, các doanh nghiệp đã đăng ký hợp đồng xuất khẩu gần 5 triệu tấn gạo, tăng 14,28% so với cùng kỳ năm trước. Kết quả này ngoài ảnh hưởng tích cực từ thị trường tiêu thụ tại Trung Quốc còn nhờ sự liên kết của nhiều doanh nghiệp Việt Nam trong việc hình thành các vùng nguyên liệu phục vụ cho nhiều phân khúc xuất khẩu gạo.

Cụ thể, vụ lúa hè thu 2018, nông dân Đồng bằng sông Cửu Long đã chuyển đổi trồng các giống lúa thơm có giá trị cao như nhóm lúa thơm (Jasmine 85, Nàng Hoa 9, VD 20, ST, RVT…) chiếm tỷ lệ 22,41%; nhóm chất lượng cao chiếm trên 45%.

Đáng chú ý là chất lượng gạo của Việt Nam đã được cải thiện rõ rệt. Đây là thành quả từ việc tái cơ cấu ngành hàng lúa gạo. Doanh nghiệp không chỉ thu mua mà còn tham gia liên kết với nông dân để tạo thành các vùng nguyên liệu nhằm kiểm soát chất lượng ngay từ khâu sản xuất. Chất lượng gạo của Việt Nam đã được nâng lên đáng kể, đáp ứng được yêu cầu ngày càng cao của nhiều thị trường. Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn đặt ra mục tiêu, đến năm 2020, tỷ trọng gạo phẩm cấp thấp và trung bình không vượt quá 20% tổng lượng gạo xuất khẩu.

Dự báo hoạt động xuất khẩu gạo Việt Nam từ nay đến cuối năm sẽ tăng do nhu cầu tiếp tục mạnh mẽ từ thị trường Trung Quốc, Philippines, Indonesia, Iraq và các nước châu Phi.

Hoạt động xuất khẩu cũng dự kiến sôi động hơn từ quý IV với sự tham gia của nhiều doanh nghiệp xuất khẩu với chủng loại đa dạng hơn nhờ Chính phủ vừa thông qua Nghị định 107/2018 mới về xuất khẩu gạo, có hiệu lực từ ngày 1/10/2018.

Chính sách thông thoáng này sẽ tạo điều kiện thuận lợi cho doanh nghiệp xuất khẩu, đặc biệt là các doanh nghiệp vừa và nhỏ mở rộng thị trường, thúc đẩy xuất khẩu các loại gạo cao cấp, gạo đặc sản đang có nhu cầu tiêu thụ lớn từ các thị trường như Trung Quốc, châu Âu, châu Phi, Iraq, Cuba, các Tiểu vương quốc Ả Rập thống nhất. Ngoài ra, giá gạo Việt Nam sẽ cạnh tranh hơn so với trước do doanh nghiệp giảm được chi phí xuất khẩu, tạo cơ hội tốt cho doanh nghiệp nội địa cạnh tranh với các đối thủ Ấn Độ, Thái Lan tại các thị trường châu Phi và Iraq.

Trong bối cảnh các thị trường nhập khẩu gạo truyền thống của Việt Nam không ổn định, một số quốc gia đang cố gắng tự sản xuất gạo để đảm bảo nhu cầu tiêu dùng nội địa, ngành xuất khẩu gạo cần ưu tiên hàng đầu cho gạo chất lượng cao, an toàn và sạch. Nhiều quốc gia khác, từ lâu chỉ sản xuất gạo tiêu dùng trong nước như Pakistan, Campuchia đã tham gia vào thị trường xuất khẩu gạo và chiếm một thị phần đáng kể so với Việt Nam. Bên cạnh đó, tiêu chuẩn nhập khẩu gạo của một số quốc gia rất cao. Nhật Bản có khoảng 600 tiêu chuẩn về thuốc bảo vệ thực vật, châu Âu và Mỹ cũng có vài trăm tiêu chuẩn.

Để mở rộng thị trường xuất khẩu gạo, rất cần những bộ giống lúa chất lượng cao. Hiện tại, chỉ có bộ giống lúa thơm ST (Sóc Trăng) của tiến sĩ Hồ Quang Cua mới có thể cạnh tranh với gạo Basmati (trồng ở Ấn Độ và Pakistan) và gạo Khao Dawk Mali hay Jasmine (trồng ở Thái Lan). Tuy nhiên, giống ST vẫn chưa được trồng rộng rãi ở Đồng bằng sông Cửu Long. Các nhà khoa học nông nghiệp Việt Nam vẫn chưa sản xuất nhiều bộ giống tốt tương tự để phục vụ cho xuất khẩu gạo, điều này gây thiệt thòi cho ngành nông nghiệp xuất khẩu.

Để tạo thương hiệu gạo Việt Nam, cần có sự quyết tâm và tầm nhìn từ nhiều phía, để đưa đề án “Xây dựng thương hiệu gạo quốc gia” được Chính phủ phê duyệt tháng 5/2015 thành hiện thực. Các thách thức đối với gạo Việt xuất khẩu rất lớn, người nông dân không thể tự mình gánh vác nếu không có sự hợp tác tích cực của doanh nghiệp xuất khẩu, các nhà khoa học nông nghiệp và sự hỗ trợ từ Nhà nước.

Nhiều giải pháp đã được tỉnh Sóc Trăng đưa ra nhằm nâng cao thương hiệu gạo đặc sản.

Với nhu cầu gạo thơm ngon trên thị trường trong nước và quốc tế ngày càng tăng cao, cùng với khả năng thâm nhập của gạo Việt Nam vào thị trường gạo thế giới cũng ngày càng nhiều, diện tích trồng lúa thơm ở các tỉnh Đồng bằng sông Cửu Long nói chung và Sóc Trăng nói riêng đã tăng nhanh trong những năm gần đây. Điều này đã góp phần nâng cao thu nhập cho người trồng lúa. Đặc biệt diện tích lúa thơm ở Sóc Trăng đã phát triển nhờ vào việc chọn giống thành công các giống lúa thơm cao sản mới, cũng như các giống lúa ST, đáp ứng cả hai tiêu chí là năng suất và chất lượng, do đó được người tiêu dùng ưa chuộng và nông dân đánh giá cao, dẫn đến sản xuất gạo, tạo ra nguồn thu nhập ổn định.

Trong thời gian tới, để nâng cao thương hiệu gạo thơm và đặc sản Sóc Trăng, cần có sự phối hợp đồng bộ từ các Bộ, ngành liên quan, trong đó:

+ Nhà nước cần xem xét cách hỗ trợ nông dân sử dụng phân hữu cơ hiệu quả, hợp lý, nâng cao chất lượng sản phẩm sau thu hoạch; khuyến cáo nông dân sử dụng giống lúa phù hợp với đặc tính từng địa phương để nâng cao năng suất lúa và giữ chất lượng gạo.

+ Các cấp, các ngành liên quan cần xem xét hỗ trợ đầu tư hạ tầng phục vụ cho vùng quy hoạch sản xuất lúa đặc sản; hỗ trợ hình thành chuỗi liên kết 4 nhà; chọn chủng loại giống phù hợp với thổ nhưỡng từng vùng để đưa vào sản xuất; kêu gọi doanh nghiệp đầu tư, bao tiêu sản phẩm với chất lượng và giá cao hơn giá thị trường, tạo điều kiện cho các HTX nông nghiệp tiếp cận nguồn vốn vay ngân hàng, mở rộng sản xuất.

Riêng đối với tỉnh Sóc Trăng, cần cơ cấu lại nguồn giống lúa, đẩy mạnh nghiên cứu các loại giống đặc sản phù hợp với từng vùng, từng địa phương để khuyến cáo và định hướng sản xuất, đặc biệt là những giống lúa thơm có thể gieo trồng trong vụ Xuân – Hè có khả năng chống chịu hạn; có cơ chế, chính sách riêng hỗ trợ HTX về thu mua bao tiêu, đầu tư công nghệ và vốn sản xuất để xây dựng vùng nguyên liệu cho lúa đặc sản theo hướng VietGAP, hữu cơ. Chỉ đạo các doanh nghiệp, cơ sở, nhà hàng, siêu thị ưu tiên sử dụng các loại gạo đặc sản trong tỉnh.

Trước mắt, để phát triển sản xuất nông nghiệp địa phương đạt hiệu quả cao và bền vững, tỉnh tiếp tục thực hiện Đề án “Tái cơ cấu ngành nông nghiệp tỉnh Sóc Trăng theo hướng nâng cao giá trị gia tăng và phát triển bền vững”. Đồng thời, tỉnh Sóc Trăng cũng ưu tiên thu hút đầu tư vào các dự án sản xuất nông nghiệp công nghệ cao và kết hợp với năng lượng mặt trời. Đây là các dự án mà tỉnh có lợi thế về quỹ đất lớn, sẵn sàng đáp ứng mặt bằng cho doanh nghiệp và nhà đầu tư. Bên cạnh đó, tỉnh cũng kêu gọi đầu tư vào giống lúa, phát triển nguồn nguyên liệu, chế biến và kinh doanh các sản phẩm nông – thủy sản của tỉnh theo hướng nâng cao giá trị gia tăng và phát triển bền vững; khuyến khích doanh nghiệp đầu tư để phát triển sản xuất gắn với tiêu thụ sản phẩm.

Mô hình cánh đồng lớn trên địa bàn tỉnh Sóc Trăng đang được mở rộng, với 528 cánh đồng trên diện tích 52.534 ha trong vụ đông xuân năm 2016-2017 và hè thu 2017, chiếm 15% diện tích gieo trồng. Ngày càng có nhiều công ty, doanh nghiệp, cơ sở kinh doanh vật tư nông nghiệp tham gia ký kết hợp đồng tiêu thụ với nông dân. Hơn 60 doanh nghiệp và đại lý thu mua đã ký kết với nông dân tại các huyện, thị, thành phố của tỉnh, với tổng diện tích hơn 71.968 ha, chiếm 20,6% diện tích canh tác.

Một số công ty, doanh nghiệp bao tiêu với diện tích lớn và có hợp đồng với nông dân ngay từ đầu vụ như Tập đoàn Lộc Trời, Công ty Vạn Hưng Điền, Công ty Chế biến lương thực và Xuất nhập khẩu Cần Thơ, Công ty ADC, Công ty Nông sản xanh, Công ty TNHH Sản xuất – Thương mại Chi Mai, doanh nghiệp tư nhân Hồ Quang. Thông qua các mô hình liên kết tiêu thụ, đã đem lại hiệu quả thiết thực, giúp nông dân yên tâm sản xuất, tăng cường ứng dụng khoa học và kỹ thuật, áp dụng cơ giới hóa, chọn giống chất lượng, xuống giống đồng loạt, đầu tư đồng bộ hạ tầng, từ đó giảm chi phí đầu vào.

Ngoài ra, ngành nông nghiệp tỉnh Sóc Trăng cần tăng cường công tác xúc tiến thương mại và quảng bá thương hiệu sản phẩm gạo thơm, gạo đặc sản gắn liền với việc phát triển sản xuất để đưa thương hiệu gạo thơm Sóc Trăng phát triển rộng rãi trên thị trường.

Gần đây, vào giữa tháng 8 vừa qua, Sở Khoa học Công nghệ phối hợp với Sở Nông nghiệp và Phát triển nông thôn tỉnh Sóc Trăng tổ chức hội nghị giới thiệu về sản xuất lúa đặc sản hữu cơ trên địa bàn tỉnh. Tham dự hội nghị có lãnh đạo các sở và ngành chức năng, cán bộ quản lý ngành nông nghiệp và phát triển nông thôn các huyện, thị xã, thành phố và đông đảo nông dân quan tâm đến mô hình này.

Có thể thấy, sản xuất nông nghiệp hữu cơ đang trở thành xu thế tất yếu, nhận được sự quan tâm lớn từ Đảng và Nhà nước với hai vấn đề cần giải quyết là: sản xuất sản phẩm hữu cơ đạt tiêu chuẩn và phát triển chứng nhận sản phẩm hữu cơ. Quy trình sản xuất lúa hữu cơ phải tuân thủ nghiêm ngặt 5 không – 5 có, trong đó không sử dụng thuốc hóa học, phân bón vô cơ, giống biến đổi gien và có ghi chép nhật ký đầy đủ; phải có trách nhiệm, trung thực, minh bạch và được chứng nhận theo tiêu chuẩn hữu cơ, có kết quả kiểm tra sản phẩm không sử dụng chất cấm.

Sóc Trăng là tỉnh có tiềm năng phát triển nông nghiệp, trong đó lúa thơm đặc sản được chú trọng phát triển. Năm 2017, diện tích lúa đặc sản, lúa thơm các loại là trên 177.000 ha, chiếm 50,6% tổng diện tích lúa toàn tỉnh, trong đó diện tích lúa đặc sản ST gần 10.000 ha. Riêng lúa ST24 là lúa đặc sản có chất lượng gạo đặc biệt thơm ngon được hội nghị quốc tế lần 9 về thương mại gạo tổ chức tại Macau, Trung Quốc, vinh danh là một trong 3 loại gạo ngon nhất thế giới. Để giữ vững chất lượng gạo ST24, hướng tới thị trường xuất khẩu, Doanh nghiệp tư nhân Hồ Quang Trí (Sóc Trăng) đã xây dựng vùng sản xuất gạo ST24 hữu cơ tại huyện Mỹ Xuyên, Thạnh Trị và thị xã Ngã Năm với diện tích trên 10ha và thực hiện theo quy trình hữu cơ. Sản phẩm gạo ST24 hữu cơ của doanh nghiệp Hồ Quang Trí đã được tổ chức chứng nhận quốc tế Control Union (Hà Lan) chứng nhận đạt 2 tiêu chuẩn USDA-NOP của Hoa Kỳ và Tiêu chuẩn EEC 834/2007 của Châu Âu. Việc DNTN Hồ Quang Trí xây dựng vùng sản xuất gạo ST24 hữu cơ và được chứng nhận đạt tiêu chuẩn của Mỹ và châu Âu, có thể coi đây là bước khởi đầu thuận lợi cho việc hình thành, phát triển nông nghiệp hữu cơ, tập trung vào gạo ST của tỉnh.

Mô hình lúa hữu cơ đang trở thành một trong những mô hình tiêu biểu rất hiệu quả, đem lại lợi nhuận cao. Gạo hữu cơ không chỉ có lợi cho sức khỏe con người mà còn góp phần cải tạo đất, bảo vệ môi trường sinh thái, rất cần được nhân rộng. Với lợi thế nội tại cùng lòng nhiệt huyết của các doanh nghiệp và sự hỗ trợ từ các ngành chức năng, khả năng phát triển nông nghiệp hữu cơ nói chung, cũng như phát triển gạo hữu cơ nói riêng tại tỉnh Sóc Trăng là khả thi và có tiềm năng lớn trong tương lai.