Giải pháp phát triển bền vững đàn ngựa bạch huyện Chi Lăng (Lạng Sơn)

Xã Hữu Kiên (huyện Chi Lăng, tỉnh Lạng Sơn) có diện tích rộng hơn 8.000 ha, trong đó có khu thảo nguyên Khau Sao rộng hơn 140 ha rất thuận lợi cho việc chăn thả ngựa. Các khu đồi thảo nguyên Khau Sao có độ cao 760 – 1.000 m so với mặt nước biển, bao phủ cỏ xanh mướt, là địa điểm lý tưởng để chăn thả gia súc như ngựa, trâu, bò. Hiện nay, tại xã Hữu Kiên, người dân đang chăn thả hơn 1.700 con ngựa, trong đó có gần 800 con ngựa bạch.

Vẻ đẹp thuần chủng của giống ngựa bạch Lạng Sơn

Ngựa bạch được nuôi ở đây thường có trọng lượng khoảng từ 70 đến 100 kg, lông màu trắng, mắt, mũi, móng màu hồng, thân nhỏ. Với sản phẩm ngựa bạch, người dân thường nuôi ngựa để lấy thịt và nấu cao hoặc bán con giống. Giá ngựa bạch trưởng thành có thể bán ra thị trường với giá khoảng 50 – 70 triệu đồng, cao hơn từ 2-3 lần so với giá một con ngựa bình thường.

Nhờ vào việc phát triển đàn ngựa bạch, cùng với trồng rừng, chăn nuôi trâu, bò, dê, cuộc sống của nhiều gia đình ở xã Hữu Kiên đã bớt khó khăn, nhiều gia đình đã có của ăn, của để. Đáng chú ý, nhờ nuôi ngựa bạch thuần chủng mà nhiều hộ gia đình ở nơi đây xây được nhà, sắm ô tô, mua máy xúc.

Mặc dù có giá trị cao về kinh tế, nhưng ngựa bạch xã Hữu Kiên chưa có nghiên cứu thực nghiệm về chất lượng sản phẩm cũng như chưa được bảo hộ quyền sở hữu trí tuệ nên thường bị lợi dụng danh tiếng. Với mục tiêu phát triển chăn nuôi ngựa bạch tại Hữu Kiên, tạo ra khối lượng sản phẩm hàng hóa lớn, có chất lượng tốt; tạo sự liên kết giữa người chăn nuôi và doanh nghiệp trong sản xuất, chế biến, kinh doanh, từ năm 2018, huyện Chi Lăng đã phối hợp với Sở Khoa học và Công nghệ tỉnh Lạng Sơn thực hiện dự án “Xây dựng nhãn hiệu tập thể cho sản phẩm từ ngựa bạch của huyện Chi Lăng, tỉnh Lạng Sơn”.

Năm 2019, Cục Sở hữu trí tuệ, Bộ Khoa học và Công nghệ đã cấp giấy chứng nhận đăng ký nhãn hiệu tập thể cho sản phẩm ngựa bạch xã Hữu Kiên. Việc xây dựng nhãn hiệu tập thể không chỉ giúp người tiêu dùng phân biệt sản phẩm ngựa bạch Chi Lăng với các sản phẩm cùng loại mà còn giúp người chăn nuôi ngựa tăng thu nhập.

Bên cạnh sản phẩm ngựa bạch đã được xây dựng nhãn hiệu tập thể, hiện chính quyền xã Hữu Kiên đang xúc tiến thành lập hợp tác xã chăn nuôi và kinh doanh các sản phẩm từ ngựa bạch như cao ngựa, giò ngựa, các món ẩm thực từ ngựa bạch. Nếu thành lập hợp tác xã sẽ nâng cao số lượng vừa đảm bảo chất lượng đàn ngựa vì có quy hoạch và các nguyên tắc chung giữa các hộ nuôi, tạo thương hiệu cho đàn ngựa bạch.

Bảo tồn và phát huy giá trị giống ngựa bạch Lạng Sơn.

Có thể thấy, nghề chăn nuôi ngựa đóng góp phần rất quan trọng trong cơ cấu thu nhập của nông dân xã Hữu Kiên, giải quyết việc làm cho lao động dôi thừa và lao động thời vụ nhàn rỗi ở nông thôn; góp phần xoá đói giảm nghèo, vươn lên làm giàu từ phát triển chăn nuôi ngựa bạch.

Mặc dù vậy, nghề chăn nuôi ngựa bạch tại xã Hữu Kiên vẫn còn tồn tại nhiều khó khăn, hạn chế, quy mô nhỏ lẻ, chưa được quy hoạch, chủ yếu chăn nuôi ngựa theo hình thức hộ gia đình nên có hạn chế như chăn thả tự do quảng canh, nguồn thức ăn không ổn định, giá trị dinh dưỡng thấp; thức ăn chăn nuôi chưa đảm bảo giá trị dinh dưỡng, vệ sinh; chưa được đầu tư về khoa học kỹ thuật, quản lý dịch bệnh, quản lý giống, chuồng trại chưa đảm bảo; chưa chủ động kế hoạch trồng, chế biến và dự trữ thức ăn cho ngựa vào mùa khô; việc phòng và điều trị bệnh cho ngựa theo kinh nghiệm là chính, độ rủi ro cao, kỹ thuật và điều trị bệnh cho ngựa rất hạn chế, do thả rông nên việc phối giống tự nhiên là hoàn toàn ngẫu nhiên và không có sự tác động kiểm soát của con người dẫn đến mức độ cận huyết cao, ảnh hưởng đến chất lượng đàn ngựa.

Do đó, để phát triển bền vững đàn ngựa bạch ở xã Hữu Kiên, nhiều giải pháp được đưa ra và yêu cầu người chăn nuôi phải nắm rõ và vận dụng trong việc phát triển đàn ngựa như về vấn đề tạo và nhân giống, các hộ chăn nuôi cần ứng dụng tiến bộ khoa học kỹ thuật để cải tạo đàn ngựa thông qua việc thực hiện các phương pháp tuyển chọn và nhân giống ngựa bạch, cần nắm vững kỹ thuật để áp dụng ở tất cả các khâu từ khi chọn con giống, nuôi dưỡng đến giai đoạn trưởng thành; về công tác phòng, trị bệnh, các hộ chăn nuôi cần nắm được các kỹ thuật phòng và trị bệnh cho ngựa bạch, kỹ thuật vệ sinh, tiêu độc, sát trùng chuồng trại, cách ly, tiêm vắc xin phòng bệnh.

Bên cạnh việc giải quyết các vấn đề về giống, chăm sóc ngựa và phòng trị bệnh cho ngựa bạch, các hộ chăn nuôi cần được bổ sung thêm các kỹ thuật trồng và chế biến thức ăn cho ngựa bạch như kỹ thuật chế biến rơm rạ, cỏ khô, thân cây ngô cho chăn nuôi đại gia súc trong vụ Đông Xuân.

Nhằm ứng dụng thành công các tiến bộ khoa học kỹ thuật trong sản xuất giống và chăn nuôi ngựa bạch góp phần phát triển kinh tế – xã hội của tỉnh Lạng Sơn, ngày 20/8/2019, Bộ Khoa học và Công nghệ đã phê duyệt danh mục đặt hàng các dự án thuộc Chương trình Nông thôn miền núi do Trung ương quản lý, bắt đầu thực hiện từ năm 2020, trong đó có danh mục cho tỉnh Lạng Sơn. Dự án được phê duyệt là “Ứng dụng tiến bộ khoa học kỹ thuật xây dựng mô hình sản xuất giống và chăn nuôi ngựa bạch tại tỉnh Lạng Sơn”. Theo đó, dự án sẽ hỗ trợ ứng dụng, chuyển giao công nghệ về sản xuất giống và chăn nuôi ngựa bạch; xây dựng mô hình sản xuất giống và chăn nuôi ngựa bạch tại huyện Chi Lăng tỉnh Lạng Sơn; đào tạo kỹ thuật viên và tập huấn cho nông dân về chăn nuôi ngựa bạch.

Dự án “Ứng dụng tiến bộ khoa học kỹ thuật xây dựng mô hình sản xuất giống và chăn nuôi ngựa bạch tại tỉnh Lạng Sơn” đi vào thực hiện sẽ là tiền đề quan trọng để người dân nơi đây thay đổi phương thức chăn nuôi từ truyền thống sang chăn nuôi các loại vật nuôi có thế mạnh, hiệu quả kinh tế cao; nâng cao trình độ ứng dụng khoa học kỹ thuật chăn nuôi tiên tiến, tổ chức sản xuất hợp lý và đây sẽ là mô hình chăn nuôi tiêu biểu để nhân rộng cho các địa phương khác góp phần phát triển bền vững đàn ngựa bạch và tạo công ăn việc làm ổn định cho người lao động của tỉnh Lạng Sơn.