Qut ngọt Hương Cần chuẩn bị cho vụ thu hoạch sớm.

Quýt ngọt Hương Cần Thừa Thiên Huế là sản vật nổi tiếng, khi chín có vỏ vàng óng và hương vị ngọt thanh, từng được dùng để tiến vua triều Nguyễn nên còn gọi là “quýt tiến vua”. Với diện tích hơn 15ha dọc bãi sông Bồ, dự tính năm nay, quýt ngọt Hương Cần sẽ cho thu hoạch trên 200 triệu đồng.

Tỉnh Thừa Thiên Huế đã đưa nguồn gen quýt Hương Cần vào danh mục những gen quý hiếm cần bảo tồn, nhằm bảo tồn nguồn gen để phục vụ cho khai thác, sử dụng có hiệu quả quỹ gen cây trồng. Thời gian tới, ngoài việc mở rộng diện tích, đẩy mạnh ứng dụng khoa học kỹ thuật nâng cao năng suất, chất lượng sản phẩm, tỉnh Thừa Thiên Huế cần chú trọng tạo dựng và phát triển thương hiệu quýt Hương Cần thông qua việc xây dựng hồ sơ đăng ký chỉ dẫn địa lý cho sản phẩm quýt. Bên cạnh đó, cần sự tham gia tích cực của các nhà khoa học trong việc bảo tồn, nhân giống quýt Hương Cần và phát triển các sản phẩm quýt đảm bảo chất lượng.

Quýt ngọt Hương Cần – Thừa Thiên Huế bước vào vụ thu hoạch sớm do lo ngại mưa lũ.

Thừa Thiên Huế có điều kiện tự nhiên rất thích hợp cho trồng cây ăn quả có múi. Vì vậy, đã hình thành một số vùng trồng cây ăn quả tập trung mang lại hiệu quả kinh tế cao, trong đó có xã Hương Toàn là vùng trồng quýt Hương Cần, chủ yếu tập trung ở các thôn Giáp Kiền, Giáp Trung, Giáp Đông.

Cây quýt ngọt ưa khí hậu nóng, ẩm, nhiều ánh sáng, có rất nhiều nơi trồng quýt nhưng quýt Hương Cần nổi tiếng nhờ được trồng trên đất phù sa của sông Bồ. Hiện tại, vùng ven sông Hương, sông Bồ, sông Ô Lâu rộng hàng nghìn ha ở Thừa Thiên-Huế thường có phù sa bồi đắp sau khi có mưa lũ nên thuận lợi cho phát triển quýt Hương Cần.

Tại Hương Toàn hiện có gần 100 hộ dân trồng khoảng 10 ha đặc sản quýt Hương Cần. Diện tích quýt này mới được khôi phục thời gian gần đây, thông qua mô hình “Câu lạc bộ quýt Hương Cần” do Hội Phụ nữ xã Hương Toàn thành lập, với hơn 60 thành viên tham gia. Các thành viên trong câu lạc bộ này được Trung tâm Nghiên cứu và Phát triển cây trồng tỉnh Thừa Thiên – Huế tập huấn kỹ thuật trồng, chăm sóc, phòng ngừa sâu bệnh cho cây quýt, đồng thời đảm bảo vệ sinh an toàn thực phẩm trong sản xuất. Ngoài 25ha ở thôn Giáp Kiền, thị xã Hương Trà, quýt Hương Cần còn được trồng ở một số nơi thuộc huyện Phong Điền, mang lại giá trị kinh tế cao.

Quýt ngọt Hương Cần có đặc điểm khác với các loại quýt khác là khi chín quả có màu vàng cam ở mặt quả và màu xanh lá cây ở phần cuống. Vỏ quýt xốp, mỏng như giấy rất dễ bóc, khi bóc quýt có mùi thơm đặc trưng. Các múi quýt dễ tách ra từng múi, có màu hồng nhạt, khi ăn vị ngọt và thanh. Chính vì vậy, quýt Hương Cần ngày càng được người tiêu dùng ưa chuộng và lựa chọn.

Quýt ngọt Hương Cần cho hoa từ tháng 2, bắt đầu thu hoạch vào cuối tháng 8 (âm lịch) trở đi. Quýt Hương Cần tên khoa học là Citrus deliciosa Tenore, thuộc chi Citrus, họ Rutaceae, nằm trong danh mục nguồn “Gien cây trồng quý cần bảo tồn của Việt Nam”.

Hiện quýt ngọt Hương Cần của xã Hương Toàn, thị xã Hương Trà, tỉnh Thừa Thiên-Huế đang bước vào vụ thu hoạch rộ.

Theo thống kê, vùng Hương Cần có gần 100 hộ trồng quýt. Nằm ngay cạnh sông Bồ, vườn quýt của gia đình bà Hồ Thị Mãn với hơn gần 100 gốc quýt, trồng từ 3-10 năm. Vụ quýt năm nay, mỗi gốc thu hoạch được từ 30-50kg, bán ra thị trường với mức giá 25.000-30.000 đồng/kg. Tính ra, mỗi sào (500 m2) trồng được khoảng 25 gốc quýt cho thu nhập 40-50 triệu đồng, mang lại nguồn thu lớn cho gia đình, cao hơn nhiều so với trồng lúa. Với diện tích hơn 15ha dọc bãi bồi sông Bồ, dự tính mỗi ha quýt ngọt Hương Cần cho thu hoạch trên 200 triệu đồng.

Quýt ngọt Hương Cần đang có nguy cơ thoái hóa, năng suất thấp.

Người trồng quýt lâu năm ở Hương Cần thuộc hết đặc tính của cây. Quýt là giống cây ăn quả có đặc tính ưa ẩm và kém chịu hạn. Phần lớn các loài có nhu cầu cao vào thời kỳ nảy mầm, phân hóa mầm hoa, kết quả và quả phát triển. Quýt ưa ẩm nhưng lại sợ úng. Vào mùa mưa, đất bão hòa nước nên thiếu oxy làm cho bộ rễ hoạt động kém, nhiều rễ bị chết, thối làm cho lá và quả non rụng nhiều, giảm tỷ lệ đậu quả.

Quýt cần lượng nước mưa là 2000mm/năm, thích hợp cho quýt là lượng nước tự do trong đất là 1%, độ ẩm đất ở mức 60% độ ẩm bão hòa đồng ruộng, độ ẩm không khí cao làm cho quả lớn nhanh, chất lượng tốt, mã quả đẹp.

Trải qua thời gian chiến tranh, biến cố thiên tai, dịch bệnh, nhiều người dân Hương Cần bỏ trồng quýt chuyển sang trồng các loài cây khác. Chính quyền địa phương đã có kế hoạch xây dựng thương hiệu cho quýt Hương Cần; nhưng trải qua nhiều biến cố, thiên tại, dịch bệnh diện tích và sản lượng không ổn định nên chưa thực hiện được. Chính quyền địa phương đang vận động người dân từng bước khôi phục, mở rộng diện tích lên 15 ha, tiến tới xây dựng thương hiệu.

Theo Cục Sở hữu Công nghiệp – Bộ Khoa học và Công nghệ, việc xây dựng, quảng bá và bảo vệ thương hiệu cho nông sản đòi hỏi tập trung sức lực và tâm huyết của nhiều cơ quan, tổ chức, hiệp hội, nhà khoa học, doanh nghiệp. Thông qua mối liên kết bốn nhà (nhà nông, nhà nước, nhà khoa học, nhà doanh nghiệp) mà xây dựng và phát triển thương hiệu. Theo đó, nhà nông đảm bảo quy trình sản xuất, được hướng dẫn kỹ thuật canh tác an toàn qua các chương trình khuyến nông; nhà nước hỗ trợ thúc đẩy phát triển sản xuất; nhà khoa học tiếp tục nghiên cứu giống chất lượng cao; nhà doanh nghiệp cam kết thực hiện hợp đồng bao tiêu sản phẩm với giá hợp lý cho nhà nông.

Trong khi đó, từ trước đến nay, để trồng mới, người dân địa phương sử dụng phương pháp nhân giống chủ yếu là chiết cành. Do không phân biệt được các cành bị nhiễm bệnh nên biện pháp chiết cành đã sử dụng cả những cành của cây bị nhiễm bệnh làm cho nhiều cây quýt bị thoái hóa, làm giảm cả năng suất và chất lượng của quýt Hương Cần.

Sâu bệnh hại là nguyên nhân chính gây ảnh hưởng đến diện tích, chất lượng, sản lượng và gây thoái hóa quýt Hương Cần. Hơn nữa, cây giống hoàn toàn do nông hộ tự để giống theo kinh nghiệm nên tình trạng thoái hóa càng phổ biến hơn. Do chưa có quy trình chăm sóc kỹ thuật tối ưu nên bệnh vàng lá xuất hiện nhiều, tỷ lệ quả trên mỗi gốc chưa cao.

Bên cạnh đó, hiện nay quy mô trồng quýt ở Thừa Thiên Huế còn nhỏ, phát triển chưa có chiến lược rõ ràng, người dân vẫn phải tự tìm đầu ra cho sản phẩm của mình. Công tác quản lý giống còn nhiều bất cập. Các giống quýt chất lượng cao chưa được trồng đại trà, chưa thực sự chú trọng đến chất lượng quả, đại đa số hộ nông dân trồng quýt trong vùng là người nông dân, việc áp dụng khoa học kỹ thuật vào sản xuất chưa được chú trọng, chăm sóc chưa đúng kỹ thuật nên vườn quýt tàn cỗi nhanh, sâu bệnh nhiều. Chưa tạo ra sản phẩm hàng hóa có giá trị kinh tế cao.

Thừa Thiên Huế quyết tâm bảo tồn giống quýt ngọt Hương Cần – đặc sản tiến vua.

Quýt Hương Cần đã tồn tại trên đất của thôn Giáp Kiền, xã Hương Toàn, thị xã Hương Trà cách đây khoảng 150 năm. Quýt Hương Cần là giống cây không bị thoái hóa sau nhiều năm do người làm vườn ở đây thường dùng phương pháp chiết cành để nhân giống giúp cho cây trồng mới vừa phát triển nhanh vừa chống được thoái hóa không như nhiều loại cây trồng cam quýt khác. Phương pháp chiết cành này chỉ thực sự có hiệu quả khi người dân chiết từ cây đầu dòng sạch bệnh.

Bên cạnh việc nhân giống từ cây đầy dòng sạch bệnh, cần có biện pháp quản lý cây trồng tổng hợp từ khi chuẩn bị trồng cho đến khi thu hoạch. Đặc biệt chú trọng đến việc bón phân cân đối hợp lý theo nhu cầu của cây, chủ động phòng trừ sâu bệnh nhất là rầy chổng cánh – môi giới truyền bệnh vàng lá gân xanh, một nguyên nhân quan trọng làm thoái hóa giống quýt Hương Cần.

Quýt Hương Cần đã khẳng định được uy tín vượt bậc của một loại đặc sản không chỉ của địa phương mà còn mang tầm quốc gia. Bởi vậy, cây quýt Hương Cần đã được công nhận là nguồn gen quý hiếm của đất nước.

Vụ mùa thu hoạch của quýt ngọt Hương Cần kéo dài từ tháng 9 – 11 hàng năm. Đây là thời gian thường có mưa lũ nên quả dễ bị hư hỏng hoặc không bảo quản được lâu, vì vậy nhà vườn hay bị thiệt hại. Đây cũng là nguyên chính khiến người dân địa phương một thời không mặn mà trồng loại quýt này.

Đặc biệt, quýt Hương Cần chưa được phát triển tương xứng với tiềm năng ở Thừa Thiên Huế. Nguyên nhân chủ yếu do còn hạn chế trong ứng dụng tiến bộ khoa học trong tuyển chọn và nhân giống cũng như trong đầu tư thâm canh cho cây quýt.

Bên cạnh đó, hiện nay trên thị trường trà trộn rất nhiều loại quýt, khó phân biệt đâu là quýt Hương Cần. Tại một số chợ, các lái buôn còn trộn quýt Hương Cần với loại quýt khác, thậm chí mạo danh quýt Hương Cần để bán với giá cao. Điều này gây ảnh hưởng đến uy tín của quýt Hương Cần. Đã đến lúc, việc xây dựng thương hiệu cho loại cây đặc sản vốn nổi tiếng này là vấn đề cần quan tâm. Với giá trị kinh tế mang lại khoảng 200 triệu đồng/ha, đặc sản quýt Hương Cần ngày càng có giá trị kinh tế cao, tồn tại và phát triển lâu đời ở Thừa Thiên Huế và đang nằm trong danh mục quy hoạch phát triển cây ăn quả chủ lực của địa phương.

Thời gian tới, ngoài việc mở rộng diện tích, đẩy mạnh ứng dụng khoa học kỹ thuật nâng cao năng suất, chất lượng sản phẩm, tỉnh Thừa Thiên-Huế cũng hết sức chú trọng tạo dựng và phát triển thương hiệu quýt Hương Cần thông qua việc xây dựng hồ sơ đăng ký chỉ dẫn địa lý cho sản phẩm quýt.

Mặt khác, tỉnh Thừa Thiên Huế cũng cần xây dựng chuỗi giá trị sản phẩm, kết hợp hài hòa lợi ích với đời sống kinh tế của người dân trồng quýt. Bên cạnh đó, cần có sự tham gia tích cực của các nhà khoa học trong việc bảo tồn, nhân giống quýt Hương Cần và phát triển các sản phẩm quýt đảm bảo chất lượng.

Tỉnh Thừa Thiên Huế đã đưa nguồn gen quýt Hương Cần vào danh mục những gen quý hiểm cần bảo tồn. Cụ thể là đưa vào Đề án khung về “Bảo tồn nguồn gen tại tỉnh Thừa Thiên Huế”, nhằm bảo tồn nguồn gen để phục vụ cho khai thác, sử dụng có hiệu quả quỹ gen cây trồng. Tỉnh cũng đang triển khai nhiều giải pháp để khôi phục quýt Hương Cần như: hỗ trợ người dân áp dụng khoa học kỹ thuật vào trồng, chăm sóc, thu hoạch quýt; xúc tiến phát triển thương hiệu thông qua việc đăng ký chỉ dẫn địa lý cho sản phẩm quýt Hương Cần; nhân giống và xây dựng chuỗi giá trị sản phẩm… Trong khi đó, vùng ven sông Hương, sông Bồ, sông Ô Lâu rộng hàng nghìn héc-ta ở Thừa Thiên Huế thường có phù sa bồi đắp sau khi có mưa lũ nên thuận lợi cho phát triển quýt Hương Cần.

Để nâng cao giá trị cho đặc sản quýt Hương Cần, thì việc tổ chức bảo quản quýt bằng công nghệ cao là giải pháp đột phá nhằm kéo dài thời gian sử dụng, nâng cao giá trị sử dụng và tăng thu nhập cho người nông dân. Giải pháp này do các nhà khoa học của Trường Đại học Nông lâm Huế thực hiện, thông qua Đề tài “Nghiên cứu sản xuất chế phẩm nano bạc có bổ sung chitosan nhằm ứng dụng bảo quản quả quýt Hương Cần tại Thừa Thiên – Huế”.